HET verhaal van het "Lelijke Eendje" begint in de herfst van 1935 Pierre,Jules Boulanger, president-direkteur van de Citroënfabrieken in Levallois, bezoekt een boerenmarkt ergens in Auvergne. Hij ziet met stijgende verbazing hoe de boeren hun waar nog met paard en kar naar de markt brengen en beseft onmiddellijk dat hier nog een enorm afzetgebied voor de Citroën-fabrieken openligt.
Citroën had op dat moment de wind flink in de zeilen. De fameuze "Traction",ontworpen door de ploeg van André Lefèbre werd met groot sukses de wereld ingestuurd.
Maar, hoe entoesiast die eerste wagen met voorwielaandrijving ook onthaald werd, een auto voor de grote massa was het zeker niet. En dus zette de ambitieuze Boulanger zich aan het denken over een auto die niet alleen simpel te bedienen viel maar ook nog in het,budget van de familie doorsnee paste.
Tegenover zijn ingenieurs formuleerde hij het zo: "Ik wil een auto die twee boeren plus een zak aardappels kan bevatten en zo goed afgeveerd is dat een mand eieren probleemloos een rit over een stoppelveld kan overleven. Verder mag het wagentje één liter benzine per 33 kilometer verbruiken, moet het zo eenvoudig zijn dat een boer hem aan de praat kan houden en zo licht dat een boerin er mee kan rijden. Ten slotte moet het zo goedkoop zijn dat zelfs de eenvoudigste arbeider er zich één kan aanschaffen." Zeggen dat, Boulanger veel entoesiasme oogstte met zijn opdracht zou overdreven zijn. De werknemers hadden het al vlug over "een paraplu op wielen" en toen twee jaar later het eerste prototype klaar was leken zij nog gelijk te hebben óók.
Die eerste 2PK bestond namelijk uit een soort fietsstuur gekoppeld aan een BMW-motor, wielen en carrosserie waren uit aluminium vervaardigd, het dak bestond uit een zeil dat doorliep tot de achterste schokbreker. Hoe dan ook, Boulanger kreeg wat hij gevraagd had: het wagentje was vederlicht en haalde zelfs een topsnelheid van 100 kilometer per uur. Alleen was het vrij vervelend dat de inzittenden nagenoeg onbeschermd waren tegen weer en wind. Bovendien waren alle materialen licht ontvlambaar, waardoor de 2PK-prototypes soms zonder duidelijke aanleiding vuur vatten en in een minimuin van tijd volledig opbrandden. Ten slotte bood de carrosserie ook niet de minste veiligheid bij een ongeval.

Roltrap

Dat eerste, ontwerp zag dus om evidente redenen het zonnelicht niet. Twee jaar duurde het vooraleer de ontwerpers iets klaar hadden waarmee zij onder de mensen durfden komen. Hoewel, veel reden om fier te zijn op hun kreatie hadden ze niet. De werknemers die aan de wieg hadden gestaan van de wereldberoemde "Traction" waren eigenlijk allesbehalve blij met dat aartslelijke ding. Een motorkap die op een een mislukte roltrap leek, slechts één koplamp (het mocht allemaal niet veel kosten...),een dak van canvas... In de ogen van de Citroën-werknemers had de 2PK alles mee om de grootste miskleum uit de toen nog prille automobielgeschiedenis te worden.

Boulanger was echter in zijn nopjes en ware uitgerekend op dat moment de oorlog niet uitgebroken, dan zou die 2PK ook effektief op de markt zijn gegooid. Nu werd de produktie opgeschort, wat de bonzen van Citroën de kans gaf het hele projekt nog eens te overdenken. Om de "know how" van de 2PK niet in de handen van de bezetter te laten vallen werden alle 250 bestaande protoypes vernietigd, op één na. Dat historische model werd jaren later teruggevonden op een hooizolder, waar een boer het gebruikte om allerlei materiaal in op te bergen. Dat prototype wordt nu nog altijd als een schat bewaard door Citroën.

Tijdens de oorlog werd hard nagedacht over de 2PK, want dat het eerste ontwerp niet ideaal was moest ook Boulanger al snel erkennen. Het gebruik van ultralichte materialen als aluminium en magnesium had de kostprijs teveel naar omhoog gejaagd. Dus werden nieuwe studies gemaakt, met de nieuwe, alles overheersende prioriteit: de kostprijs. Dat resulteerde in een carrosserie van staal terwijl ook de motor grondig werd herdacht. Een traditionele watergekoelde motor bleek het in de 2PK namelijk niet te doen, omdat isolatie voor de motorkap te duur uitviel en dus achterwege moest blijven. De oplossing kwam van ene Walter Becchia die in enkele dagen tijd een revolutionaire motor op papier zette, met lucht- in plaats van waterkoeling.

Ondertussen was de oorlog afgelopen en werden de Citroën-bonzen ongeduldig. Maar Pierre-Jules Boulanger wou zijn geesteskind niet aan de wereld tonen vooraleer alle oorspronkelijke voorwaarden vervuld waren. Dus werd de ophanging nog maar eens gewijzigd (tijdens een proefrit over een stoppelveid gingen tal van eieren stuk), Werd het gewicht drastisch teruggeschroefd (onder andere door lichtere zetels te monteren) er werd een tweede koplamp gemonteerd.
En last but not least werden de befaamde inertiedempers uitgevonden. Zij zorgen er nog steeds voor dat de 2PK een onverwoestbare reputatie heeft als "wegklever". Zelfs in de meest extreme omstandigheden demonstreert hij immers een indrukwekkende baanvastheid.

Blikopener

Dertien jaar nadat Pierre-jules Boulanger het dorpje in Auvergne bezocht was het dan zover: de 2PK was klaar om aan het publiek voorgesteld te worden, iets wat gebeurde op het 35ste Autosalon van Parijs in 1948. Op 7 oktober om 10 uur precies lichtte Boulanger letterlijk de sluier op die over de 2PK hing. Het publiek was verbouwereerd. Gegniffel alom, en na enige aarzeling sloeg ook de pers toe. Een verslaggever vergeleek het wagentje met een konserveblik en vroeg zich af of Citroën er ook aan gedacht had om er een opener bij te leveren. Maar de verbazing volgde de bewondering. Het publiek kwam tot het besef dat de 2PK eigenlijk de perfecte kombinatie van verschillende logische oplossingen vormde. Nog tijdens het Salon geraakten de orderboekjes van de verkopers vol, alleen ... was de 2PK nog niet te koop. Daar moest nóg een jaar op gewacht worden. Op 22 september 1949 verschenen de eerste "Lelijke Eendjes" op de Franse wegen.

De vraag was echter zo groot en het produktieritme zo laag dat al snel een wachtlijst van liefst zes jaar ontstond. De verkoop van auto's werd in die naoorlogse periode trouwens streng gekontroleerd door het Franse ministerie van Industrie. 60% van de geproduceerde wagens was bestemd voor het buitenland, 10% voor "bevoorrechte kopers" en slechts 30% voor de vrije verkoop. Wie zich in die jaren een 2PK wou aanschaffen moest eerst een gedetailleerde vragenlijst invullen, waarna Citroën soeverein besliste wie er een zou "mogen" kopen en wie nog even moest wachten. Maar eens de fabriek in Levallois, waar de 2PK nu nog altijd gemaakt wordt, een produktie van 1.000 voertuigen per dag haalde, stond niets het wagentje nog in de weg om de wereld te veroveren.

Kritiek

Hoeveel 2PK’s er verkocht zijn sinds die dag in 1949 is niet precies bekend. Eind 1983 zouden het er meer dan 3,5 miljoen geweest zijn. Een echt kassukses is het "lelijke Eendje" niet meer voor Citroën, maar zolang hij kopers vindt blijft hij op het programma staan, wellicht deels uit sentimentele overwegingen, maar ook om de ontelbare fanatieke aanhangers niet voor het hoofd te stoten. Want als er één wagen is die zich mag verheugen in een trouw publiek, dan is het wel de 2PK.

Logisch is dat niet. De 2PK mag dan in de jaren '50 een revolutionaire wagen geweest zijn die een oplossing leverde voor alle problemen waarmee de automobilist opgescheept zat, in de jaren '80 is hij dat duidelijk niet meer. Een 2PK is traag, maakt veel lawaai en - vooral - het komfort is aan de erg magere kant. In de winter duurt het eeuwen vooraleer de verwarming enigszins haar werk wil doen en als het regent moet het al heel gek lopen als niet langs één of ander kiertje water binnendruppelt.

De 2PK heeft de laatste jaren dan ook met aanhoudende kritiek af te rekenen. Of wat dacht u van het volgende staaltje in het Autovisie Jaarboek '85? Het besluit van een dubbeltest met de Renault 4 en de Citroën 2PK is: "In de wetenschap een groot leger liefhebbers krachtig op de tenen te staan (waarvoor bij voorbaat onze verontschuldigingen) kunnen wij er toch niet onderuit vast te stellen dat de tand des tijds deze twee auto's niet ongemoeid heeft gelaten. Hoewel je mag stellen - wat natuurlijk ondubbelzinnig waar is - dat ze ten tijde van hun introduktie hun tijd vér vooruit waren, geloven wij toch dat dat krediet opgebruikt is. Toegegeven, er is weinig anders te koop in deze prijsklasse, maar alternatieven zijn er wel degelijk."

Statussymbool

Hoe het dan uit te leggen valt dat de 2PK nog altijd kopers vindt en bovendien alleen maar tevreden gebruikers kent? Wij vroegen het aan Eric Rosseel, sociaal-psycholoog aan de Vrije Universiteit in Brussel. Hij bestudeert sinds enkele jaren het konsumentengedrag.

ROSSEEL: "De 2PK heeft zijn sukses vooral te danken aan het feit dat hij op een bepaald moment paste bij een bepaalde Ievensstijl, een subkultuur eigenlijk. Vooral bij jonge mensen met relatief beperkte middelen maakt hij furore. Die mensen hebben net als alle andere mensen, nood aan bepaalde middelen van expressie. Zij willen hun eigen levensstijl aan de buitenwereld etaleren. Een 2PK is daar ideaal voor, want hij kost toch geen stukken van mensen. Bovendien moet hij ook niet zo nodig iedere week opgepoetst worden."

"De 2PK als statussymbool dus, al geldt het dan een duidelijk andere status dan bij andere merken. Een Mercedes is het symbool van grote welstand, een 2PK is het symbool van een 'altematieve' levensstijl."

"En dan is het inderdaad opvallend dat zo'n 2PK-tje in veel gevallen gebruikt wordt om boodschappen over te brengen, door middel van stickers, opschriften en dergelijke. De gebruikers van zo'n wagentjes zie je ook veel rondlopen met badges op hun jassen. Wagen en kleding vervullen dan dezelfde funktie: een mening verkondigen."

"Nu heb ik sterk de indruk dat het verschijnsel van de 2PK als expressiemiddel aan het vervagen is. Ik denk dat je die volgeplakte eendjes alleen nog aantreft bij dertigers, mensen die bij het begin van de jaren '70 hun eerste wagen gekocht hebben. Meestal gaat het om relatief hooggeschooide mensen met oog voor kultuur. Eens afgestudeerd gaan ze allebei uit werken, waardoor ze verplicht zijn twee wagens aan te schaffen. Logisch dus dat zij naar een goedkope wagen zoeken, want twee dure wagens aanschaffen kan niet als je begint te werken."

ROSSEEL: "Dat klopt, maar een 2PK heeft de náám goedkoop te zijn. Dat komt natuurlijk ook omdat de onderhoudskosten heel laag gehouden kunnen worden. Als er al eens iets kapot gaat kan dat soms met een ijzerdraadje gefikst worden. Dat besef speelt ook mee bij de aanschaf van een 2PK."

Een andere vaststeffing is dat geen enkele wagen zo inspirerend werkt als de 2PK. De gekste dingen zie je soms: 2PK's met een volledig ingerichte keuken, twee 2PK's aan mekaar gelast, een 2PK met de voorsteven van een Mercedes. De eigenaars van dergelijke kreaties hebben bovendien de neiging zich in klubjes te verenigen. In België alleen als zijn er zo een drietal. Van waar komt die neiging om een 2PK onherkenbaar te verbouwen?

ROSSEEL: "Dat is toch een andere kategorie van kopers dan die waar ik het daarnet over had. Want die typische dertiger-meteen-2PK heeft meestal niet de technische kennis om zelf aan zijn wagen te sleutelen."

"Volgens mij gaat het dan vooral om echte auto-freaks die een 2PK-tje kopen om eraan te sleutelen. Een 2PK leent zich daar uitstekend toe natuurlijk. Aangezien er zo goed als geen franjes aanzitten zijn de mogelijkheden enorm. Je zou kunnen stellen dat een 2PK een ideaal geraamte is waarop liefhebbers hun kreativiteit kunnen botvieren." 

Vervanger

Ondanks zijn lange staat van dienst lijkt het er ondertussen niet op dat de 2PK snel van het toneel zal verdwijnen.

"Ik weet dat er geruchten gaan als zou de 2PK op korte termijn verdwijnen", geeft Luc Lion, verantwoordelijke voor de public-relations van Citroën-België desgevraagd toe. "Maar ik kan u met de hand op het hart vertellen dat daar niks van waar is. Er lopen al geruime tijd geruchten dat Citroën een nieuwe kleine wagen zal uitbrengen en de meeste journalisten hebben daar meteen aan vastgeknoopt dat zulks wel de doodsteek voor de 2PK zou betekenen. Nu, dat is niet waar, om de eenvoudige reden dat de 2PK niet te vervangen valt."

"Ook spektaculaire vernieuwingen aan de 2PK zelf moet je niet verwachten. De 2PK is zoals hij is en zal altijd blijven zoals hij is. Van ingrijpende technische verbouwingen is geen sprake. Trouwens, waarom zouden we? De 2PK blijft nog altijd goed verkopen, hoewel we dit jaar een kleine achteruitgang moeten vaststellen. Tegen het einde van het jaar zullen we zo'n 5.900 2PK's verkocht hebben. Dat vertegenwoordigt ongeveer 1,44% van de totale markt. Vorig jaar was dat nog 1,67%. Als we dat vergelijken met een gelijkaardige wagen als de Renault 4, dan zien we dat die in 1985 1,18% haalt, tegen 1,23% vorig jaar. Het besluit is dan ook duidelijk: het aandeel van kleine, goedkope en eenvoudige wagentjes op de Belgische markt wordt kleiner, en ook de 2PK lijdt daar een beetje onder. Maar dramatisch is dat niet."

Geen vervanger voor de 2PK dus, hoewel Citroën in de loop van de jaren wel een poging in die richting gedaan heeft met het uitbrengen van de Dyane, een soort "veredelde" 2PK. Heeft die ooit sukses gekend?

LUC LION: "De Dyane heeft nooit gebracht wat we ervan verwacht hadden. De bedoeling was een iets luxueuzere wagen op de markt te brengen met een techniek die op de 2PK zijn deugdelijkheid meer dan bewezen had. Maar dat is inderdaad een tegenvaller geworden. De mensen hebben blijkbaar liever een echte 2PK dan een Dyane, al is die objektief bekeken dan een betere wagen. Trouwens, van dit jaar af is de Dyane geschrapt, terwijl de 2PK nog altijd bestaat."

Reklame

Citroën heeft altijd relatief weinig inspanningen moeten doen om zijn kleinste produkt aan te prijzen. De 2PK heeft altijd reklame voor zichzelf gemaakt. Bij de lancering in 1948 volstond een brochuurtje van 9 op 13 centimeter en 4 bladzijden. Het tema was "de essentiële punten verdienen de beste Citroën-techniek". Maar ook zonder die brochure had de 2PK zijn weg naar de koper wel gevonden.

De verhalen die de ronde doen over de 2PK zijn namelijk de beste reklame. Een boer bijvoorbeeld die 1.000 kilometer aflegt in eerste versnelling omdat hij niet weet dat er ook nog andere versnellingen zijn. Of wat te denken van een hotelhouder uit de Camargue die meer dan 100.000 kilometer rijdt zonder ook maar eenmaal de olie te verversen. '

Ook de talloze min of meer avontuurlijke tochten die met de 2PK ondernomen worden bezorgen hem de reputatie van onverwoestbare gebruikswagen. Haroun Tazieff beklimt met een 2PK als eerste in de winter de Etna, een 2PK wordt door het Internationaal Arbeidsbureau ingehuurd om Indianen in het onherbergzame Andesgebergte te helpen en wanneer in Nederland het IJsselmeer dichtvriest is het "Lelijke Eendje" de enige die over het ijs kan rijden om klemgeraakte zwanen voedsel te gaan bezorgen.

Het sukses van de 2PK werd door de konkurrentie maar met een scheef oog bekeken en alras kwamen imitaties op de markt. Vooral de Renault 4 dreigde een belangrijk aantal potentiële 2PK kopers af te snoepen. Citroën zag zich verplicht tóch reklamecampagnes op te zetten.

Maar net zoals de 2PK geen normale wagen is, zijn ook de affiches die hem moeten aanprijzen verre van konventioneel. Zelfrelativering is het dominerende thema. De ironie bereikt haar hoogtepunt in een schitterende affiche waarop alle snufjes opgesomd worden waarover de 2PK niét beschikt. De boodschap is duidelijk: als je niet wil betalen voor volstrekt overbodige dingen als elektrisch bediende ramen, verwarmde stoelen, centrale deurvergrendeling en andere nonsens, koop dan een 2PK. Misschien dat juist dat relativeren helpt. Het beeld van de kansloze underdog spreekt nu eenmaal nog altijd meer aan dan dat van de zelfverzekerde winnaar.

Frans BAEYENS